เรามักจะนึกว่ามนุษย์เราเป็นใหญ่ มีศักยภาพเป็นศูนย์กลางของทุกสิ่งทุกอย่าง ทำให้เรามีความฮึกเหิม มีความทะนงตัวที่จะควบคุมจัดการทุกอย่างของโลกใบนี้ แต่ว่าการมองแบบมนุษยวิทยาพ้นมนุษย์เริ่มทำให้เราเข้าใจมากขึ้นว่า จริงๆ แล้วเราไม่สามารถที่จะจัดการควบคุมโลกใบนี้ ได้อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาดได้ ทำให้เราถ่อมตัวลงมามากขึ้น

'มานุษยวิทยามหาสมุทร' ฟังดูเป็นสาขาที่ชวนสงสัยว่าคืออะไร ศึกษาอะไร

BookBar สนทนากับจักรกริช สังขมณี จากภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ชวนให้เราตระหนักว่าการแตกดับของสิ่งหนึ่งอาจเป็นจุดเริ่มต้นของชีวิต มนุษย์นั้นเปราะบางและหยิ่งยโสเพียงใด และเล็กจ้อยแค่ไหนเมื่ออยู่ต่อหน้ามหาสมุทร

I warmly invite you to join my upcoming talk at the Marine STSing Group on January 29th, 2025 (10-11h CET), where I'll be presenting "Diving into Underwater Anthropocene: Vital Materiality and the Becoming of a Shipwreck."

Drawing from my research from the Gulf of Thailand, I'll explore how shipwrecks transform into dynamic sites where human artifacts meet marine ecosystems, offering unique perspectives on the material dimensions of the Anthropocene beneath the waves.

This session is part of the Marine STSing Group's winter program, which provides a platform for engaging discussions on marine science and technology studies.

หลายสิบปีก่อน ในวันที่ “การสร้างเขื่อน” เป็นทั้งแนวทางพัฒนาจากภาครัฐ และสาเหตุของการลุกฮือต่อต้านจากภาคประชาสังคม เวลาเดียวกันนี้ จักรกริช สังขมณี นักมานุษยวิทยาเลือกศึกษาวิธีคิดของ “วิศวกรสร้างเขื่อน” เพื่อถอดรหัสว่า คนกลุ่มนี้มีการผลิตสร้างทางความรู้และความคิดอย่างไร ถึงตัดสินใจเป็นหนึ่งในกลไกสำคัญสำหรับการก่อสร้างโครงการขนาดใหญ่เช่นนี้

“ไม่มีองค์ความรู้ใดที่แยกออกจากความเป็นสังคม แม้กระทั่งสิ่งที่เรียกว่าเป็นวิทยาศาสตร์” คือส่วนหนึ่งของเนื้อหาโดยสรุปจากงานชิ้นนั้น ยกตัวอย่างกับคำถามที่ว่า “สร้างเขื่อนตรงนี้ดีมั้ย หรือได้ไหม?” ยังคลุมด้วยนัยทางสังคม การเมือง และการจัดสรรผลประโยชน์ พอๆ กับหลักวิศวกรรม

งานล่าสุดของเขาก็เช่นกัน นี่คือบันทึกประสบการณ์ภาคสนามใต้มหาสมุทร และนำเสนอแนวคิดภววิทยาสนามและชาติพันธุ์วรรณามหาสมุทรผ่านการนำตัวเองเข้าไปทำงานกับสนามที่ใต้ท้องทะเล ซึ่งท้าทายและพ้นข้ามกรอบความคิดเรื่องสาขาวิชาแบบดั้งเดิม

Last February on a stage at TEDx Chiang Mai, I was priviledged to be able to stand on a red-circled carpet and deliver my talk as an STS anthropologist and advanced scuba diver working to understand posthuman interconnectedness. On the stage, I shared a journey that began as a dive into human culture and morphed into an immersion into the depths of the ocean. As an anthropologist, my work is predicated on observation, a deeply embedded look into the intricacies of human societies, and the unspoken contracts that bind us to our environment. But it was the discovery of my own vulnerability to depression and the therapeutic solace I found in scuba diving that took my understanding of human connectivity to another level. This blog post is a reflection of that odyssey, a contemplation on our relationship with technology and the environment.

สามย่านเสวนาชวนทุกคนลงไปดำน้ำกันในหัวข้อ “เปิดตาใต้มหาสมุทร: มุมมองพ้นมนุษย์ วัตถุ และชีวิต“ในวันพุธที่ 20 มีนาคม 2567เวลา 16.00-18.00 น. ณ Co-working Space ชั้น 4 อาคารเกษมอุทยานินคณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และถ่ายทอดสดทาง Facebook Fanpage: สังคมวิทยาและมานุษยวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ใน TEDxChiang Mai จักรกริชพูดถึงความสัมพันธ์เชิงภววิทยาหลายแง่หลายมุมที่พ้นจากเรื่องราวที่มีมนุษย์เป็นศูนย์กลาง จักรกริชใช้พื้นที่ใต้น้ำทำงานภาคสนามเพื่อมองหาหนทางที่จะทบทวนถึงตำแหน่งแห่งที่ของมนุษย์ในข่ายใยแห่งระบบนิเวศที่ขมวดพันกัน

ผมเขียนหนังสือเล่มนี้ในช่วงเวลาที่ตนเองรู้สึกเปราะบางมากที่สุด เปราะบางทั้งต่อตนเองและต่อสรรพสิ่งรอบตัว ผมเองอยากให้ผู้อ่านอ่านมันด้วยความรู้สึกเปราะบางด้วยเช่นกัน การยอมรับในความเปราะบางของความเป็นมนุษย์ จะให้เราจัดวางตำแหน่งแห่งที่ของเราใหม่ ในความสัมพันธ์ที่เชื่อมร้อยพึ่งพิงต่อกันมากขึ้นกับทุก ๆ สิ่งรอบตัว

ท่ามกลางโลกที่กว้างใหญ่ใบนี้ หนึ่งในพื้นที่ที่จะทำให้มนุษย์อย่างเรารู้สึกเปราะบางได้มากที่สุดก็คือใต้ท้องทะเล ท้องทะเลที่กว้างใหญ่เป็นพื้นที่ที่ไม่ได้มีไว้สำหรับการอยู่อาศัยของมนุษย์ เราต้องพึ่งพาอาศัยเทคโนโลยีและสภาวะแวดล้อมอย่างมากในการอนุญาตให้เราเข้าไปอยู่ที่นั่นได้ ท้องทะเลยังเป็นพื้นที่ที่ครอบครองอาณาบริเวณส่วนใหญ่ของโลกใบนี้ นั่นก็แสดงว่าโลกใบนี้ไม่ได้ถูกสร้างขึ้นมาเพื่อให้มนุษย์เป็นเจ้าของ

ถึงเวลาแล้วที่เราจะดำดิ่งเข้าไปในพื้นที่ที่เปราะบางแห่งนี้ด้วยกัน ผมหวังว่าความเปราะบางที่ถูกเล่าผ่านตัวอักษรและภาพในเล่มนี้จะช่วยนำพาให้เราค้นพบความเข้าใจและสายสัมพันธ์ใหม่ ๆ ของชีวิตไม่มากก็น้อย

Society in Perspective EP:1 มานุษยวิทยามหาสมุทรกับการพัฒนาที่ยั่งยืน โดย รองศาสตราจารย์ ดร.จักรกริช สังขมณี ภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

สไลด์จากวิชา TU 102 สุนทรียศาสตร์กับชีวิต บรรยายให้กับนักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีการศึกษา 2565

ใต้ทะเล 20,000 โยชน์ เป็นนวนิยายแนวผจญภัยแนววิทยาศาสตร์คลาสสิกที่เขียนโดย Jules Verne ตีพิมพ์ในปี 1870 เรื่องราวติดตามการเดินทางอันน่าทึ่งของศาสตราจารย์ Pierre Aronnax ผู้ช่วยผู้ซื่อสัตย์ของเขา Conseil และนักฉมวก Ned Land ซึ่งกลายมาเป็นแขกรับเชิญบนเรือโดยไม่ได้ตั้งใจในเรือดำน้ำ Nautilus ซึ่งควบคุมโดยกัปตัน Nemo ผู้ลึกลับ เนื้อเรื่องของนวนิยายเรื่องนี้เกี่ยวกับตัวเอกของเรื่อง ศาสตราจารย์ Aronnax นักวิทยาศาสตร์ผู้รอบรู้และใจกว้างที่พยายามสำรวจและเข้าใจสิ่งมหัศจรรย์ของโลก ร่วมกับพรรคพวกของเขา เขาจับพลัดจับผลูให้เข้ามาเกี่ยวข้องกับการผจญภัยใต้น้ำในการเดินทางเป็นระยะทางร่วม 20,000 โยชน์ เพื่อสำรวจภูมิภาคใต้ทะเลต่างๆ และพบเห็นสิ่งมีชีวิตใต้ทะเลอันน่าสะพรึงกลัว