มานุษยวิทยามหาสมุทร: Thalassoanthropology

ในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมา การศึกษาทางมานุษยวิทยาได้หันมาสนใจความสัมพันธ์ที่คร่อมข้ามโลกทางธรรมชาติและโลกทางวัฒนธรรมเป็นอย่างมาก แนวทางการศึกษาดังกล่าวนำมาซึ่งกลุ่มการศึกษาที่สำคัญในปัจจุบันที่เรียกว่า Posthuman Anthropology หรือมานุษยวิทยาหลังมนุษยนิยม การศึกษาที่ว่านี้มุ่งเน้นไปที่ปริมณฑลและประเด็นการศึกษาใหม่ ๆ ที่ไม่จำกัดอยู่แต่เพียงอาณาบริเวณทางสังคมวัฒนธรรมของมนุษย์เท่านั้น หากแต่ยังสนในโลกของระบบนิเวศทางธรรมชาติ สรรพสิ่ง และสิ่งมีชีวิตหลากสายพันธุ์ต่างๆ มากขึ้น ความสนใจที่ว่านี้สอดรับกับการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญอันเป็นผลมาจากการใช้ชีวิตของมนุษย์ ซึ่งส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงขนานใหญ่ต่อระบบนิเวศในโลก อันเป็นที่รู้จักกันในนามมนุษยสมัย (Anthropocene) ผลกระทบที่สำคัญดังกล่าวนี้เป็นที่ประจักษ์ชัดโดยเฉพาะสภาวะโลกร้อนและการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ การเปลี่ยนแปลงอย่างสำคัญในมหาสมุทร และการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ ซึ่งในท้ายที่สุดแล้ว กลับมาส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตและอนาคตของมนุษยชาติโดยรวม

ในอีกด้านหนึ่ง การศึกษาทางมานุษยวิทยาก็ได้รับอิทธิพลอย่างมากจากการหันมาสนใจการพิจารณาถกเถียงในเชิงทฤษฎีมากขึ้น ซึ่งสอดรับกับความสนใจทางสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ในวงกว้าง ที่ให้ความสำคัญกับการคิดเชิงปรัชญาว่าด้วยการสร้างความรู้เกี่ยวกับโลกที่เราดำรงอาศัยอยู่ ท่ามกลางการหันมาสนใจมิติเชิงทฤษฎีดังกล่าว การหันมาสนใจ “ภววิทยา” (ontological turn) ในการศึกษาสังคมวัฒนธรรมและโลกที่มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งนั้นได้ก่อให้เกิดการเคลื่อนตัวของการศึกษา ข้อถกเถียง วิธีการ ตลอดจนข้อเสนอใหม่ ๆ ในวงวิชาการอย่างมาก   

An anthropologist amidst a coral and multispecies community

หนังสือ “มานุษยวิทยามหาสมุทร” เล่มนี้ จะเป็นการศึกษาและอภิปรายเกี่ยวกับแนวทางการศึกษาใหม่ในมานุษยวิทยา ซึ่งได้รับอิทธิพลจากการหันมาสนใจโลกหลังมนุษยนิยมและผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศขนานใหญ่ในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมานี้ งานชิ้นนี้มุ่งไปที่การศึกษาทำความเข้าใจโลกของมหาสมุทรโดยเฉพาะโลกใต้ท้องทะเล ที่ผ่านมาในทางสังคมศาสตร์ การศึกษาเกี่ยวกับโลกของท้องทะเลนั้นยังมีอยู่ค่อนข้างจำกัด ส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากวิธีคิดที่เอาวิถีการดำรงชีวิตของมนุษย์และพื้นพิภพ (terrestriality) มาเป็นศูนย์กลางของการพินิจพิจารณาโลก การเขยิบความสนใจพื้นพิภพมาให้ความสำคัญกับมหาสมุทรอย่างจริงจังนั้นทำให้เราเห็นว่า แท้จริงแล้ว อาณาบริเวณเชิงนิเวศแห่งนี้มีความสัมพันธ์กับจุดกำเนิด การดำรงชีวิต และอนาคตของมนุษย์มากกกว่าที่เราเคยเข้าใจ งานชิ้นนี้ทำความเข้าใจมิติที่หลากหลายของมหาสมุทรและโลกใต้ทะเล ผ่านวิธีวิทยาทางมานุษยวิทยาซึ่งผู้เขียนเรียกว่า ชาติพันธุ์วรรณนามหาสมุทร (thalassoethnography) ซึ่งหมายถึงการดำดิ่งฝังตัวเข้าไปในบริบทของท้องทะเล แทนที่จะพิจารณาจากเพียงการมองจากพื้นพิภพดังที่มักจะกระทำกัน การดำดิ่งเข้าไปในโลกของมหาสมุทรนั้นกระทำได้ในหลายลักษณะ และเชื่อมโยงกับสรรพสิ่งหลากสภาวะที่หลากหลาย ดังปรากฏในรายละเอียดของแต่ละบทของหนังสือด้านล่างนี้

โครงร่างบทหนังสือ  

บทที่ 1 Thalassoethnography : มานุษยวิทยาและชาติพันธุ์วรรณนามหาสมุทร 

·      มานุษยวิทยากับมหาสมุทร

·      มหาสมุทรกับมนุษยสมัยและโลกหลังมนุษยนิยม

·      จาก Oceanography สู่ Thalassoethnography

·      ภววิทยาของสนามกับชาติพันธุ์วรรณนา (ใต้) ท้องทะเล

บทที่ 2 Scuba cyborg: มนุษย์กับเทคโนโลยีในโลกที่ไม่ใช่ของเรา 

·      การดำน้ำลึกในฐานะวิธีวิทยา

·      เทคโนโลยีสกูบาในฐานะ technology tentaculars

·      TechnoChthulu ร่างกายพันทางภายใต้ท้องทะเล

·      Underwater cybernetic thinking หวนคิดถึงความเป็นมนุษย์ท่ามกลางสรรพสิ่ง

บทที่ 3 Coral reef: พหุสายพันธุ์และภววิทยาท่ามกลางความสัมพันธ์แบบไหล (fluid ontology) 

·      คิดอย่างแนวปะการัง

·      สัตว์ พืช แร่ธาตุ และพหุภาวะของโลกใต้น้ำ

·      แนวปะการังกับการเผชิญหน้ากับสภาวะโลกร้อน ปรากฏการณ์ทะเลกรด และโลกที่พลิกผัน 

·      แนวปะการังกับจริยธรรมของการอนุรักษ์และการดูแล

บทที่ 4 Shipwreck: วัตถุภาวะและสรรพางค์ของชีวิต 

·      ชีวิตของวัตถุและวัตถุที่มีชีวิต

·      เรือรบ โลหะ กับอุตสาหกรรม สงคราม และโลกสมัยใหม่

·      สงครามมนุษย์กับการทำลายล้าง

·      เรือจมกับโลกหลังวัตถุ พหุชีวิตที่คร่อมข้ามชีววัตถุมิติ

บทที่ 5 Underwater Sci-fi : เรื่องเล่ากับมานุษยวิทยาของความเป็นไปได้ 

·      มานุษยวิทยากับพหุพันธุ์วรรณนาของการประกอบสร้างโลก

·      ชาติพันธุ์วรรณนาของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

·      ชาติพันธุ์วรรณนาพหุสายพันธุ์

·      วรรณกรรม เรื่องเล่า และจินตนาการว่าด้วยโลกที่หลากหลาย

บทที่ 6 บทสรุป : มานุษยวิทยาใต้ทะเลในโลกหลังมนุษยนิยม 

·      ว่าด้วย Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene กับท้องทะเล

·      การดำดิ่งเดินหน้าของมานุษยวิทยากับบทเรียนจากใต้ท้องทะเล